استان اردبیل
اَردَبیل (نام باستان: اورتا ائل ) یکی از کلان شهرهای ایران و مرکز استان اردبیل در شمال غربی این کشور است. این شهر در قبل و پس از اسلام مرکز آذربایجان بوده است.
شهرت و اهمیّت اردبیل تنها از آن جهت نیست که چند تن از پادشاهان ایران آن شهر را قرارگاه خود ساختند، بلکه از آن لحاظ است که سر حلقه فرقه صفویه، شیخ صفیالدین اردبیلی، از این جا برخاست و در همینجا به خاک سپرده شد.
با ظهور شیخ صفیالدّین و خاندان صفوی، اردبیل اعتبار ویژهای یافت، به طوری که این شهر در زمان تیمور، دارالارشاد و در زمان سلاطین صفوی با عنوان دارالامان از جایگاه خاصّ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی برخوردار گردید. حکومت صفوی بسیاری از هرج و مرجها را که در ایران وجود داشت، برانداخت و یک حکومت دینی و مذهبی را پایهگذاری کرد که به گفته بسیاری از کارشناسان تاریخ، تشکیل دولت یکی از مهمترین وقایع تاریخ ایران به شمار میآید.
واژهٔ اردبیل واژهای ترکی است که از دو کلمه اورتا(وسط ) و ائل (شهر) به معنی شهر میانی ترکیب شده است. وسعت این شهرستان ۳۸۱۰ کیلومتر مربّع است و چهرهٔ عمومی شهرستان اردبیل متأثّر از ارتفاعات کوهستانهای ساوالان (سبلان)، باغرو (تالش) و بزغوش است که این عوامل طبیعی سبب محصور شدن آن شدهاند. اردبیل از مناطق با اهمیّت ایران به شمار میآید و دارای آثار و ابنیّه تاریخی و جاذبههای طبیعی بسیار زیادی است.
این شهر همچنین مرکز شهرستان اردبیل است. جمعیت اردبیل در سال ۱۳۹۰ خورشیدی بالغ بر ۴۸۲۶۲۳ نفر بوده که این رقم با احتساب جمعیت ساکن در حومهٔ شهر به بیش از ۵۸۰۰۰۰ نفر میرسد. اردبیل از شهرهای باستانی و تاریخی ایران است. این شهر در نزدیکی مرز جمهوری آذربایجان قرار گرفته و از سردترین شهرهای ایران محسوب میگردد که جاذبههای طبیعی زیادی دارد. این شهر در ۲۱۹ کیلومتری تبریز و ۵۷۸ کیلومتری تهران واقع شده است.
جمعیت و مذهب مردم اردبیل
جمعیت این شهر براساس سرشماری سراسری سال ۱۳۹۰ ایران، برابر با ۴۸۲٬۶۳۲ نفر است. زبان مردم شهر اردبیل ترکی آذربایجانی است. دین اکثرمردم این شهر، اسلام مذهب (شیعه دوازدهامامی) هستند. همچنین مسیحیان شهر که اغلب ارمنی بودهاند در دهههای گذشته مهاجرت نمودهاند.
جمعیت اردبیل در اولین سرشماری رسمی ایران که در سال ۱۳۳۵ خورشیدی انجام پذیرفت، بالغ بر ۶۵٬۷۴۲ نفر بودهاست. این تعداد در سال ۱۳۴۵ خورشیدی به ۸۳٬۵۹۶ نفر، در سال ۱۳۵۵ خورشیدی به ۱۴۷٬۸۶۵ نفر، در سال ۱۳۶۵ خورشیدی به ۲۸۱٬۹۷۳ نفر و در سال ۱۳۷۵ خورشیدی به ۳۴۰٬۳۸۶ نفر افزایش پیدا کرد.
جمعیت اردبیل براساس نتایج نهایی سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۰ خورشیدی بالغ بر ۴۸۵۱۵۳ بودهاست که از این جهت، هفدهمین شهر پرجمعیت ایران بهشمار میرود. برپایهٔ همین آمار از مجموع جمعیت شهر اردبیل ۲۴۶۶۱۸ نفر را مردان و ۲۳۸۵۳۵ نفر را زنان تشکیل میدهند. همچنین شمار خانوارهای این شهر بالغ بر ۱۳۵۴۳۴ خانوار بودهاست.
آب و هوای اردبیل
اردبیل با واقع شدن در دامنه کوه مرتفع سبلان با ارتفاع ۱۳۵۰ متر و با فاصله کم از بندر آستارا با ارتفاع ۳۰ - به منزله دامنه وسیع کوه مرتفعی مشرف بر دریاست که دارای اقلیم مناطق فوقانی از یک طرف و تأثیرپذیر از مناطق بحری از طرف دیگر است.
شهرستان اردبیل دارای چهار اقلیم مدیترانهای گرم، مدیترانهای معتدل، کوهستانی سرد و معتدل است. این شهرستان به عنوان یکی از مناطق سردسیر ایران و استان بین پنج تا هشت ماه از سال سرد است. بارندگی نیز در تمام فصول وجود دارد، ولی شدت آن در بهار و پاییز بیشتر است.
براساس گزارش ایستگاه هواشناسی اردبیل که در ارتفاع ۱۳۷۲ متری واقع شده، بارندگی این شهر در سال ۱۳۷۲ برابر ۷/۳۲۷ میلیمتر گزارش شدهاست. این شهرستان دارای زمستانهای بسیار سرد و تابستانهای معتدل است. متوسط درجه حرارت آن در حدود هفت درجه سانتیگراد است. وجود کوهستانهای سبلان، طالش و بزغوش، تأثیر بخارهای دریای خزر و بادهای سرد شمالی و وجود جنگلهای شمال و شرق آن در میزان بارندگی و نوسان دمای شهرستان اردبیل بسیار مؤثر است
غذاهای محلی اردبیل
از غذاهای سنتی اردبیل میتوان به یرآلما کبابی. کباب شیشلیک، آلبالو پلو، لپه خورشت، اوماج آشی، آش دوغ، سوتلی آش، یارما آشی، بزباش، پیچاق قیمه، تاسکباب، ترحلوا، دومه کباب، باستیرما پلو، ترشیقرمه، چیغیرتما، حلوای سیاه، حلوای زرد، حلوای زنجبیل، خشیل، خورش قاتق، ساجایچی، سوغانسو، قرمهسبزی، قویماق، قیساوا، قیقاناق، کوفته، لونگی و هرا اشاره کرد.
آش دوغ اردبیل (آیران آشی) مهمترین غذای سنتی اردبیل است و بهعنوان غذای سنتی جهانی شناخته شدهاست
نام اردبیل
اردبیل یا اورتا ائل واژهای ترکی است که از ترکیب دو کلمه «اورتا» بهمعنی «وسط» که طی گذر زمان به «ارد» تبدیل شدهاست و «ائل» که به معنای «ناحیه» و «شهر» است تشکیل شدهاست. . آدام اولئاریوس در سفری که به اردبیل داشته است عنوان نموده که اهالی شهر که ترک زبان هستند، نام شهر را آردویل تلفظ میکنند.
در مناطق تالش نشین استان، هنوز هم به اردبیل، «آردویل» میگویند که به معنای "ناحیّه مقدس" است.
موزه های اردبیل
اردبیل به دلیل داشتن تاریخ کهن، همواره آثار تاریخی بیشماری رادر خود جای دادهاست. به همین دلیل آثار موجود در موزههای اصفهان، تبریز میراثی از تاریخ اردبیل به شمار میرود که دردورههای تاریخی بالاخص دوره صفویه از این دوران میباشد.
موزه تاریخ طبیعی اردبیل
موزه مردمشناسی اردبیل
موزه صنایع دستی اردبیل
موزه مفاخر دینی اردبیل
موزه مفاخر اردبیل
موزه تخصصی باستانشناسی(درمحل بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی)
موزه سنگ و کتابخانه تخصصی بقعه شیخ صفی (درمحل بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی)
موزه چینیها یا چینی خانه (درمحل بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی)
موزه باستانشناسی خلخال
مجموعه ورزشی تختی
این مجموعه در مرکز شهر اردبیل واقع شده است که دارای زمین فوتبال چمن - سالن کشتی - وزنهبرداری - سالن چند منظوره آسمانی و یک زمین تنیس خاکی میباشد که به تازگی توسط بخش خصوصی احداث گردیده است.
نام های قدیمی اردبیل
اردبیل در طول تاریخ، به نامهای گوناگونی ازجمله «دارالارشاد»، «دارالملک»، «دارالعرفان»، «دارالامان» و «شهر مقدس» ملقب بودهاست و در دورههای مختلف، مرکز ایالت آذربایجان بوده و بهعلت قرارداشتن در مسیر جاده ابریشم، از رونق اقتصادی بسیار خوبی، برخوردار بودهاست
پشینیه تاریخی اردبیل
اردبیل از شهرهای کهن ایران است که در لوحههای گلی سومریان به صورت آرتا یا آراتتا ثبت گردیدهاست.
همچنین اردبیل تمدنی ۳۰۰۰ ساله در حاشیه جادهٔ ابریشم دارد که سابقهٔ تاریخی و باستانی آن را کاروانسراهای بینظیر به جهت نوع معماری و تجمیع هنرهای ظریف ایرانی بیان میکند. اردبیل در گذشته گذرگاه کاروانهای تجاری و نظامی متعددی بوده که زمینهٔ احداث کاروانسراها را فراهم کردهاست. به عقیدهٔ کارشناسان وجود کاروانسرا در شهرستانهای مختلف این استان بیانگر رونق اقتصادی تمامی شهرهای این منطقه در گذشته است. از جملهٔ مهمترین کاروانسراهای اردبیل میتوان به کاروانسرای سنگی صائین در نیر، شاه عباسی شورگل در بیله سوار، عباسی نقدی کندی و قانلی بولاغ در مشگین شهر اشاره کرد.
این شهر در زمان حکومت بنیامیه مرکز حکومت آذربایجان و در زمان بنیعباس مرکز قیام بابک خرمدین بودهاست. در سال ۶۱۸ هجری مورد حمله مغولان قرار گرفت. در دوران باستان نیز که ایران به چهار ولایت تقسیم شده بود اردبیل مرکز ولایت باختر شامل آذربایجان (از همدان و ساوه تا دربند در جنوب روسیه و ارمنستان فعلی) بودهاست.
اما در زمان تیموریان و صفویان، نهضت تشیع و جنبشهای سیاسی ایران از این شهر برخاست. اردبیل در زمان صفویان آباد گردید و به اوج اعتبار، عزت، و عظمت خود رسید، اما پس از انقراض این سلسله در پیشامدها و تحولات تاریخی دورهٔ نادرشاه و اوایل قاجار و بهخصوص با ورود قشون روسیه به ایران و حوادث دوران مشروطیت، از رونق و اهمیت افتاد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، در ۲۴ فروردین ۱۳۷۲ به مرکز استان تبدیل شد.
آثار تاریخی اردبیل
از آثار تاریخی اردبیل که برخی به دورهٔ پیش از اسلام میرسد، میتوان از دهکده آتشگاه، شهر هیر، شهریور، و مسجد جامع اردبیل که در قدیم آتشکده بودهاست، نام برد. با توجه به اینکه این مسجد، بزرگترین و قدیمیترین مسجد اردبیل است، یکی از واحدهای آن، کتابخانه بوده است.
بسیاری از مؤلفان دورهٔ اسلامی، بنای شهر اردبیل را به فیروز، پادشاه ساسانی نسبت میدهند و مینویسند که اردبیل به دستور این پادشاه، که در سدهٔ پنجم میلادی میزیست، ساخته شدهاست. فردوسی در شاهنامه بنای اردبیل را به پیروز ساسانی نسبت میدهد.
اما تاریخ اردبیل خیلی قدیمیتر از زمان فیروز ساسانیاست. زیرا که فیروز درسال ۴۵۹ میلادی به سلطنت رسیدهاست و ۳۴ سال قبل از این تاریخ، بهرام پنجم ملقب به بهرام گور در مقابل حملهٔ هیاتله از راه اردبیل به آمل وگرگان و سپس به خراسان رفته و در آنجا، خاقان هیاتله را کشتهاست. این موضوع در شاهنامه فردوسی آمدهاست:
نخستین شهری که لولهکشی آب شد
اردبیل، اولین شهر ایران از لحاظ لوله کشی آب شرب میباشد. تاریخ این لوله کشی احتمالاً به دوره صفوی معطوف میگردد. بطوریکه آثار آن در حفاریهای صورت پذیرفته شده موجود میباشد
جاذبههای گردشگری اردبیل
آرامگاه شیخ صفیالدین میراث جهانی یونسکو، مسجد جامع اردبیل و بقعه سید امین الدین جبراییل از بناهای تاریخی مهمّ این شهر به شمار میروند.
مضافاً این که دریاچه شورابیل (در داخل شهر)، رودخانه بالیقلو چای (در داخل شهر)، دریاچه نئور، جنگل فندقلو، تله کابین جنگل فندقلو-گردنه حیران، پیست اسکی آلوارس، پیست اسکی روی چمن جنگل فندقلوی نمین(اردبیل)، پیکره سنگی بابا داوود عنبران، شهر توریستی سرعین، تفرجگاه بولاغلار و دهکده سولان در زمره جاذبههای گردشگری مهم این شهر به حساب میآیند.
از دیگر جاذبههای گردشگری اردبیل، آبهای معدنی که اغلب مزین به زیباییهای بینظیر طبیعی میباشند عبارتاند از: خلخال سویی، قطورسویی، دودو، ایلاندو (که بر اثر زلزله ویران شدهاست)، مشه سویی، شابیل، قینرجه، ویلادره، سردابه و... همچنین آبشارها و عوارض طبیعی دیدنی مانند آبشار نرهگر در روستای اسبوی خلخال، آبشار شورشورنه عنبران، آبشار سردابه، دریاچه واقع در قله سلطان سبلان، روستای زیبای اندبیل (خلخال) و سواحل رود قزل اوزن، جاده فوقالعاده زیبای خلخال به اسالم، مراتع وسیع دامنه سبلان .
روستای اناردر جاده اردبیل به مشکین شهر زادگاه مادر بابک خرمدین وقلعه مربوط به بابک خرمدین مبارز اردبیلی میباشد.
هتلهای اردبیل
اردبیل به واسطه داشتن مناظر بی نظیر طبیعی، شاید به جرات بتوان گفت رتبه نخست گردشگری درایران را دارا میباشد. اردبیل وسرعین به واسطه پذیرش گردشگر، میزبان مسافران تابستانی و زمستانی میباشد. در تابستان استفاده از مناطق خوش آب وهوای اردبیل و در پاییز و زمستان به واسطه دارا بودن پیست اسکی آلوارس و آبگرمهای معدنی سرعین میزبان مسافران میباشد؛ لذا هتلهای زیر در خدمت میهمانان میباشد:[۶۲]
مجتمع توریستی کوثر اردبیل
هتل مهدی اردبیل
هتل سبلان اردبیل
هتل شورابیل اردبیل
هتل نگین اردبیل
مجتمع آبدرمانی و هتل آپارتمان ارشاد سرعین
هتل دریا اردبیل
هتل شیخ صفی اردبیل
هتل آپارتمان اترک سرعین
هتل آپارتمان سپید سرعین
هتل آپارتمان دنیز سرعین
هتل آپارتمان فانوس سرعین
هتل آپارتمان آنا
هتل آپارتمان تخت طاووس
هتل قصر سرعین
هتل لاله سرعین
صنایع دستی اردبیل
اردبیل به واسطه داشتن تاریخ کهن در ادوار مختلف و تکامل در این دورهها صنایع دستی مختلفی را در جهت نیاز به ان به تکامل رسانده وبه جوامع مختلف معرفی و صادر نمودهاست. به وضوح میتوان اوج این شکوه را در دوره صفویه جستجو نمود که بایستی این شکوه را به نام مکتب اردبیل ثبت نمود
آبگینه
بافته و نساجی سنتی
رودوزیهای سنتی
سفال و سرامیک سنتی
صنایع دستی تلفیقی
صنایع دستی چرمی
صنایع دستی چوبی و حصیری
صنایع دستی سنگی
نمد مالی
گلیم بافی